Wat is Rapé?
Rapé (uitgesproken als "ha-pay") is een sjamanistisch en heilig tabakssnoepje dat gebruikt wordt door inheemse groepen in het Amazonegebied. Als je online zoekt, wordt deze vraag meestal beantwoord met de nadruk op de Franse oorsprong van het woord rapé. Misschien worden er ingrediënten genoemd: poedertabak, as en misschien nog wat andere planten. Tot op zekere hoogte vertelt dat je wat Rapé in zijn fysieke vorm is, maar niet wat het is in zijn bredere sjamanistische inheemse context.
Dit zijn vrij ingewikkelde vragen om te beantwoorden omdat ze nog meer vragen oproepen: Is Rapé alleen echt als het gemaakt is door iemand met een inheemse afkomst? Is een Rapé gemaakt door een inheemse persoon alleen authentiek vanwege zijn roots? En de ingrediënten: Zijn die allemaal geproduceerd en geplant en geoogst door de stam? Er zijn veel vragen die Rapé-liefhebbers die ver van de bron wonen over het algemeen niet gemakkelijk kunnen beantwoorden. Dit leidt tot twijfels.
Sjamanistische Snuif
Laten we bij het begin beginnen. Waar komt Rapé vandaan? Elke stam heeft legendes over waar de heilige planten vandaan komen. Hoewel ze specifiek zijn voor de stammen, hebben ze veel gemeenschappelijke elementen.
De Yawanawá vertellen het verhaal van hun aartsvader, koning Ruwa. Hij leefde in een tijd waarin de dood de mensheid nog niet had gevonden. Het verhaal gaat dat hij de eerste was die stierf en dat ze hem begroeven in het midden van hun Shuhu - hun Maloca, of Langhuis. Na enige tijd begonnen er planten over dit lichaam te groeien. Er groeide een liaan die ze Uni noemden, of Ayahuasca. Andere planten groeiden, sommige zijn nu vergeten. En er groeide een plant met grote bladeren over zijn hart, de mensen wisten niet wat ze ermee aan moesten. Hun medicijnman, die wijs was, vertelde hen om het te drogen en het tot een fijn poeder te slaan. Hij zei dat ze een rieten of bamboe buis moesten nemen en die in elkaars neus moesten blazen. Het zou mensen laten vliegen en ver brengen.
In de Yawanawá traditie kun je met de meeste planten goed of slecht doen, afhankelijk van je intentie. Maar met tabak kun je alleen maar goed doen. Dat betekent niet dat te veel tabak slecht is voor je gezondheid; het betekent alleen dat je het alleen kunt gebruiken voor genezing en positieve magie. Vanaf het begin der tijden tot hun eerste contact met de buitenwereld hebben de Yawanawá hun Rumã (= Rapé) gebruikt om hun geest te verheffen; om zich te concentreren, te contempleren, te helen en te verbinden.
Voornamelijk de stammen uit Akko van de Pano-taalwortel gebruiken de Rapé die wij kennen. Stammen zoals de Yawanawá, de Huni Kuin, de Nukini, Kuntanawa, Katukina, Shanenawa en de Shawãdawa. Naast de Pano stammen hebben we in dezelfde regio de Aruak stammen, zoals de Apurinã die de beroemde Awiry groene snuiftabak maken. Ze kwamen allemaal voor het eerst in contact met niet-inheemse mensen tijdens de rubberhausse aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw, vrij recent als je erover nadenkt. Sinds die tijd zijn ze afgeslacht, tot slaaf gemaakt en verslaafd geraakt aan alcohol. Het ergste van alles is misschien wel dat hun culturele erfgoed is vernietigd door de missionarissen en het regeringsbeleid. Deze missionarissen hebben veel stammen hun taal, hun spirituele geloof en hun medicijnen afgenomen. Hun heilige medicijnen zijn altijd een belangrijk onderdeel geweest van hun culturele erfgoed en spirituele identiteit.
Rapé, de comeback
De meeste stammen verloren het grootste deel van hun plantenkennis tijdens deze kolonisatie. Slechts enkele leden van de oudere generatie behielden de kennis over welke kruiden gebruikt moesten worden om Rapé te maken, welke bomen verbrand moesten worden voor as, enzovoort. We weten dat sommige Huni Kuin het nog steeds gebruiken, maar dat zijn er maar heel weinig.
De Katukina, die als eersten het Kambô-medicijn naar de buitenwereld brachten, brachten ook al vroeg Rapé met zich mee.
Van de Yawanawá weten we dat toen de eerste blanke, Angelo Ferreira, arriveerde, het opperhoofd hem Rapé voorschotelde om te zien waar hij van gemaakt was. Sinds die tijd hebben ze een lang en triest verhaal gehad van effectief werken als slaven met alle ontberingen van dien. Ze verloren bijna al hun cultuur, totdat een nieuwe generatie in de jaren '80 en '90 hun gemeenschap begon te herstructureren. Ze schopten de missionarissen eruit en brachten hun medicijnen terug. Toen ze de laatste twee nog levende sjamanen terugbrachten, die tijdens de rubberdagen min of meer als verschoppelingen hadden geleefd, begonnen ze hun identiteit te herwinnen. Ze haalden terug wat ze konden uit hun verloren kennis. Medicijnen zoals Ayahuasca of Uni en Rapé werden opnieuw bestudeerd. De eerste die op dieet ging was hun opperhoofd Biraci Nixiwaka.
Elke stam heeft een verhaal over het herwinnen van hun identiteit en het terugvinden van hun geheimen.
Heilige Snuif
Bijna alle stammen verloren het grootste deel van hun voorouderlijke kennis tijdens de kolonisatie. Toch hebben sommige stammen hun tradities meer intact gehouden dan andere, zo ook de Rapé. De Apurinã Rapé is bijvoorbeeld dezelfde als altijd. Het is gedroogd en gepoederd Awiry-blad. Vroeger werd het in het wild geoogst op de rivieroevers, maar tegenwoordig wordt de plant ook gekweekt omdat het gebruik ervan is toegenomen.
Wat is echt? Er zijn veel soorten sjamanistische snuiftabak. Sommige zijn psychoactief zoals Virola of Yopo, ze worden gebruikt van het noordoosten van Brazilië helemaal door het Amazonegebied tot in Colombia en Venezuela.
In Peru hebben de Matses Nunu, vergelijkbaar met de Apurinã snuif. Voor het contact waren er veel meer die sindsdien verloren zijn gegaan.
Tegenwoordig halen de meeste stammen hun tabak uit winkels en van niet-inheemse tabaksproducenten. De as die ze verbranden van bomen die in het bos zijn geoogst en de kruiden die ze toevoegen worden in het wild verzameld of soms in tuinen gekweekt. Er is de lokale Mapacho-soort, de zogenaamde Tabaco de Moi, die in Acre wordt verbouwd. Er zijn ook tabakssoorten met een gemiddelde sterkte, zoals de Arapiraca corda tabak, of de sterkere Sabiá tabakssoort. Al deze soorten zijn Nicotiana rustica in tegenstelling tot de Nicotiana tabacum die wordt gebruikt in sigaretten en roll-ups.
Vroeger werd de as die gebruikt werd om Rapé te maken uitsluitend gemaakt van boomschors. Veel boomschorsen worden gebruikt vanwege hun geneeskrachtige eigenschappen. Nu is er wereldwijd zoveel vraag naar Rapé dat ook het hout wordt verbrand om de opbrengst van elke boom te vergroten. Rapé die is gemaakt van as die uitsluitend van schors is gebrand, wordt als superieur beschouwd en geniet de voorkeur voor persoonlijk gebruik.
Moderne Tijden
De meeste kruiden die gebruikt worden om Rapé te maken komen uit de omgeving, maar er worden ook bepaalde uitheemse planten gebruikt, zoals eucalyptus. Sommige inheemse Rapé-makers doen graag een paar bladeren in hun medicijn om een frisse geur te creëren en de sterke geur van de tabak te maskeren. Net als iedereen passen inheemse mensen hun gewoonten in de loop der tijd aan en maken ze gebruik van nieuwe ingrediënten die beschikbaar komen.
De meer traditionele mannen van de Yawanawa zeggen dat de enige echte Rapé (hun Rumã of Rumé) wordt gemaakt met as van Tsunu. Toch zijn er anderen die soms graag Mulateiro gebruiken omdat het een boom is die een goede as maakt en overvloedig groeit in hun gebied.
Er zijn veel inheemse jongeren van verschillende stammen die elk oud hout dat ze kunnen vinden verbranden om hun Rapé te maken. Sommigen willen gewoon Rapé maken om geld te verdienen om alcohol te kopen, terwijl anderen lange diëten volgen, hun tradities bestuderen, ceremonies houden en echt toegewijd zijn aan hun spiritualiteit. We zijn allemaal gewoon mensen, ongeacht de kleur van onze huid of de stam waar we vandaan komen, sommigen doen de dingen graag op de juiste manier en anderen niet.
Inheems
Kunnen inheemse mensen vooruit in de tijd om te leven als moderne mensen, of moeten ze in het Stenen Tijdperk blijven hangen? De meeste inheemsen die ik ken en met wie ik werk, houden van een mooie spijkerbroek of sneakers, hebben een goede telefoon en een Facebook-account. Maakt dat hen minder inheems? Ik denk het niet: leven in de 21e eeuw betekent niet dat je je tradities niet kunt behouden.
Al mijn vrienden en contacten zijn jong en zeer toegewijd aan hun spiritualiteit. Hoewel ze modern zijn, leven ze ook hun tradities. Ze eten wat ze jagen en vissen, verbouwen hun voedsel, houden lange diëten diep in het bos en ga zo maar door. Ik kom uit Nederland, ik draag geen klompen en steek mijn vinger niet in dijken, maar dat maakt me niet minder Nederlander, zelfs niet na 25 jaar over de hele wereld te hebben gewoond.
Dan zijn er nog de niet-inheemse Rapé-makers. Sommigen zijn echte meesters: een van de beste en meest toegewijde. Een van mijn beste vrienden is een top Rapézeiro, maakt een medicijn dat superieur is aan dat van de meeste inheemse makers en kan de meeste soorten as herkennen door ernaar te kijken en de textuur tussen zijn vingers te voelen. Zou ik zeggen dat zijn Rapé niet echt is omdat hij niet van een stam is? In het Amazonegebied is de vraag of je erbij hoort vaak relatief omdat de meeste mensen daar een vrij hoog percentage inheems bloed door hun aderen hebben stromen. Zelfs buiten het Amazonegebied zijn er goede Rapé-makers. Ik ben zelf een gringo en maak een heel goed medicijn dat sommige van mijn inheemse vrienden met plezier inwijden als ik het aan ze presenteer.
Wat maakt een 'echte' Rapé?
Laten we het even samenvatten: Wat is Rapé eigenlijk? En welke Rapé is 'echt' en welke niet? We bekijken hier alleen de inheemse soorten:
Ga op deze heldere reis met onze broer,
Jesse, en leer alles over zijn
Caboclo Paricá rapé!
